مراحل ترجمه
آنچه ذهن دانشجو را به ویژه در شروع کار عملی ترجمه، به خود مشغول می‌دارد این است که چگونه کار عملی ترجمه را آغاز کند و نخستین کاری که هنگام ترجمه یک متن باید انجام دهد چیست؟ آیا باید پس از خواندن جمله اول و فهمیدن آن، بی‌درنگ ترجمه را شروع کند؟ آیا باید پس از خواندن اولین پاراگراف، اقدام به ترجمه نماید؟ آیا لازم است تمام متن را بخواند و سپس ترجمه را آغاز کند؟ آیا برای هر کلمه‌ای که معنای آن را نمی‌داند باید به فرهنگ دو زبانه مراجعه کند؟ آیا لازم است برای کلماتی که از قبل معنای آنها را می‌دانسته دوباره به فرهنگ لغت مراجعه کند؟ راه درست استفاده از فرهنگ لغت در ترجمه کدام است؟
برای ارائه ترجمه‌ای خوب، دقیق و رسا، مترجم باید مراحل کار عملی ترجمه را بداند و به گونه‌ای قانونمند، کار ترجمه را آغاز کرده به انجام برساند:
1. خواندن متن. برای آنکه تصوری کلی نسبت به موضوع متن پیدا کنید یک بار آن را بخوانید. بسیاری از دانشجویان بدون آنکه متن را به طور کامل بخوانند، هر جمله را بدون در نظر گرفتن ارتباط آن با کل متن ترجمه می‌کنند. بدون داشتن درک کلی از متن، کار ترجمه با دشواریهای بزرگی در زمینه انتخاب نوع ترجمه و شیوه نگارش و معادل‌یابی روبرو می‌شود. خواندن متن به مترجم کمک می‌کند از این موارد آگاهی یابد:
الف) نوع متن: آیا متن، اطلاعاتی یا توصیفی است؟
ب) سبک متن: آیا سبک متن، رسمی یا عادی یا محاوره‌ای است؟
ج) کیفیت و زبان متن: آیا نویسنده، احاطه کامل به موضوع داشته است؟ آیا انشای متن از کیفیت خوبی برخوردار است؟ زبان متن به چه دوره‌ای تعلق دارد؟
د) مخاطب متن: مخاطب متن در زبان مبدأ و مخاطب آن در زبان مقصد کیست و در چه سطحی از سواد و تحصیلات قرار دارد؟
2. مشخص کردن کلمه‌های ناآشنا. کلمه‌های ناآشنای متن را به روش زیر می‌توان مشخص کرد:
الف) دور تمام کلمه‌هایی که معنای آنها را نمی‌دانید و نمی‌توانید از متن، حدس بزنید، خط بکشید.
ب) زیر کلمه‌هایی که قبلاً معنای آنها را می‌دانستید ولی اکنون فراموش کرده‌اید، دو خط بکشید.
ج) زیر کلمه‌های ناآشنا که معنای آنها را میتوانید از متن حدس بزنید، یک خط بکشید.
3. استفاده از فرهنگ لغت. به فرهنگ لغت مراجعه کنید و معنای کلمه‌هایی را که قبلاً مشخص کرده‌اید پیدا کنید. بهتر است ابتدا از فرهنگ یک‌زبانه و سپس از فرهنگ دوزبانه استفاده کنید زیرا فرهنگ دوزبانه شما را برای یافتن معادل دقیق، یاری می‌دهد و فرهنگ یک‌زبانه شما را با روح زبان آشناتر می‌کند. برای یافتن معادل واژه‌های تخصصی و اصطلاحات باید به فرهنگهای تخصصی و فرهنگ اصطلاحات مراجعه کنید و اگر به چنین فرهنگی دسترسی ندارید با استفاده از متن و مطالعه کتابهایی که در موضوع متن، نوشته شده، معادل‌یابی کنید. اگر مترجم در این مرحله به برخی از کتابهایی که در زمینه موضوع متن مبدأ، نوشته شده مراجعه کند، تسلط بیشتری نسبت به متن پیدا می‌کند و در عین حال، به تحقیق در ضمن ترجمه عادت می‌کند.
4. ترجمه کتبی. ترجمه خود را بنویسید. بی‌تردید ترجمه در این مرحله، پس از گذر از سه مرحله پیشین، بسیار ساده‌تر از ترجمه ابتدا به ساکن است. یک خط در میان بنویسید تا جای کافی برای تصحیح و ویرایش داشته باشید.
5. بازخوانی و ارزیابی ترجمه. ترجمه خود را به طور دقیق با متن اصلی مقابله کنید تا مطمئن شوید چیزی از قلم نیفتاده است. در این مرحله میتوانید از رعایت جنبه‌هایی چون نوع، سبک و مخاطب متن که در مرحله اول گفتیم، اطمینان حاصل کنید. بهتر است یک یا دو روز یا حداقل چند ساعت، ترجمه را کنار بگذارید و به آن فکر نکنید؛ به عبارت دیگر خود را از دغدغه ترجمه رها کنید. این کار باعث می‌شود مطالب و نکات تازه‌ای در زمینه متن ترجمه به ذهن شما خطور کند که به روانی و شیوایی متن ترجمه کمک می‌کند.
6. ویرایش. هر نوشته باید از جنبه‌های گوناگون محتوا، بیان، دقت، نظم، آراستگی، علائم نگارشی و دستوری بازبینی شود. به این بازبینی در اصطلاح ویرایش یا ویراستاری می‌گویند. مترجم در این مرحله باید خطاهای دستوری، عبارات و کلمات زائد و مکرر و عبارتهای بی‌شیرازه و پریشان را سامان دهد؛ زیرا اگر زبان متن، شکلی آراسته و بیانی متناسب نداشته باشد، بی‌تأثیر و خسته کننده خواهد بود. از آنجا که ممکن است مترجم متن را به طور تدریجی و در موقعیت‌های مختلف ترجمه کند، این نگرانی وجود دارد که در بیان سبک نویسنده در تمام مراحل ترجمه، موفق نباشد. ویرایش متن از نظر سبک، این امکان را به مترجم می‌دهد که سبک نوشتار را در کل اثر بازبینی کرده و یکسان سازد.
ناظمیان، رضا؛ روشهایی در ترجمه از عربی به فارسی، چاپ نهم، انتشارات سمت، 1394، ص 12-14
[زبان مبدأ: زبانی است که می‌خواهیم متنی را از آن به زبان دیگری ترجمه کنیم. زبان مقصد: زبانی است که متن اصلی را به آن ترجمه می‌کنیم – فرهنگ لغت یک زبانه یعنی فرهنگی که معانی لغات را به همان زبان آورده است (فارسی به فارسی یا عربی به عربی) ولی فرهنگ دوزبانه آن است که لغات یک زبان را به زبان دیگر ترجمه و معادل‌یابی کرده است].
