ترجمه عناوین و تطبیق تاریخ

عنوان کتاب

عنوان کتاب معمولاً به صورت لفظ به لفظ ترجمه می شود. از آنجا که هر کتاب در زبان مبدأ با نامی که بر آن گذاشته شده شناخته می‌شود، در زبان مقصد نیز غالباً همان عنوان به صورت لفظ‌ به لفظ، ترجمه می‌شود تا هویت اصلی کتاب، حفظ شود. 

نمونه‌های زیر لفظ به لفظ ترجمه شده است:

الأیّام (طه حسین): آن روزها

قصّتی مع الشعر (نزار قبانی): داستان من و شعر

یومیّات نائب فی الأریاف (توفیق الحکیم): یادداشت‌های یک دادستان از روستاها.

اگر عنوان کتاب به گونه‌ای باشد که ترجمه لفظ به لفظ آن نارسا و مبهم یا طولانی به نظر آید، مترجم می‌تواند آن را به صورت ارتباطی ترجمه کند. در ترجمه ارتباطیِ عناوین، مترجم عنوان کتاب را با توجه به محتوا و فضای کلی آن ترجمه می‌کند، به طوری که عنوان در عین حال که موجز است نشان‌دهنده مطالب و موضوعاتی باشد که در کتاب مطرح شده است. البته اگر کتاب قبلاً ترجمه شده و در زبان مقصد با آن عنوان شناخته شده و آوازه‌ای پیدا کرده است و مترجم به دلیل نادرست بودن یا روان نبودن نثر ترجمه، ضرورت ترجمه دوباره کتاب را احساس کرده، بهتر است از همان عنوان برای ترجمه خود استفاده کند. مگر آنکه ترجمه قبلیِ عنوان را نادرست و نامناسب بداند که در این صورت، عنوان مناسب و شایسته‌ای برای آن برمی‌گزیند. 

نمونه‌های زیر به صورت ارتباطی ترجمه شده است:

منشورات فدائیة علی جدران فلسطین (نزار قبانی): خوشه‌های خشم

فی الشعر الجاهلی (طه حسین): شعر جاهلی در میزان

عنوان خبر یا مقاله

برای ترجمه عنوان خبر و مطالب خبری روز باید این نکات را رعایت کرد:

1. برای ترجمه عنوان خبر باید از کلمات آشنا و رسا استفاده کرد؛

2. عنوان باید روشن، دقیق و بی‌ابهام باشد و پیام خبری را به روشنی بیان کند؛

۳. از تکرار کلمات و شکستن آنها در ترجمه عنوان باید خودداری شود؛

۴. عنوان خبر باید مهمترین مطلب خبر را به طور دقیق برساند؛

۵. هر چه عنوان کوتاه‌تر باشد، بهتر است.

در ترجمه عناوین غیر خبری مانند سرمقاله، تفسیر و تحلیل اخبار، مقالات پژوهشی، گزارش‌های تحقیقی و... رعایت همه نکات فوق الزامی نیست و در مواردی می‌تواند تغییر یابد؛ برای مثال عنوان سرمقاله می‌تواند فقط دو کلمه باشد، اما عنوان خبر باید چکیده مهمترین مطلب خبر را دقیق و روشن، بیان کند.

در زبان عربی رسم بر این است که عنوان‌ها به‌ویژه عناوین خبری به صورت جمله آورده می‌شود، ولی در فارسی عناوین خبری گاه به صورت مفرد و عناوین غیر خبری همواره به صورت مفرد نوشته می‌شود. از این رو بهتر است مترجم، عناوین را به صورت مفرد ترجمه کند. این کار علاوه بر رعایت عرف و استعمال زبان فارسی، مزیت رعایت ایجاز و اختصار در عنوان را نیز دارد. به هر روی، مترجم باید با توجه به ذوق و سلیقه و ابتکار خود، عنوان را به گونه‌ای ترجمه کند که زیبایی و رسایی و ایجاز در آن مد نظر قرار گیرد. 

مثال‌های زیر شیوه تبدیل عنوان جمله به مفرد و ترجمه عناوین غیر خبری را نشان می‌دهد:

الف) عناوین خبری

اسرائیل تنقد الإعلام المصری: انتقاد اسرائیل از رسانه‌های گروهی مصر.

إیران تشدّد علی تفعیل دور منظّمة أوبک فی القرن الجدید: تأکید ایران بر فعال کردن نقش سازمان اپک در قرن جدید.

الرئیس السودانی یشید بنتائج أوّل اجتماع یعقده مع تحالف المعارضة: تمجید رئیس جمهور سودان از دستاوردهای نخستین نشست خود با ائتلاف مخالفان.

الاتحاد الأوروبی یؤکّد دعمه للقیادة الجدیدة فی سوریا: تأکید اتحادیه اروپا بر حمایت از رهبری جدید در سوریه.

ب) عناوین غیر خبری

من سلبیات العولمة الاقتصادیة: نگاهی به زیان‌های جهانی‌کردن اقتصاد.

بین ازدواجیة القرارات الدولیة و طموحات صدّام حسین: از برخورد دوگانه قطعنامه‌های بین‌المللی تا بلندپروازی‌های صدام حسین.

الحداثة بین النظریة و التطبیق: نوگرایی از تئوری تا عمل.

نکته قابل توجه در عناوین خبریِ دارای فعل این است که اگر خبر مربوط به گذشته باشد آن را به صورت ماضی مطلق و اگر مربوط به آینده است، آن را به صورت ماضی اخباری، ترجمه می‌کنیم:

وصل رئیس الوزراء السّودانی إلی طهران الیوم: نخست‌وزیر سودان امروز وارد تهران شد.

سیسافر الرئیس غداً إلی سوریا: رئیس جمهور فردا به سوریه می‌رود.

تطبیق تاریخ

مترجم باید تاریخ ذکر شده در زبان مبدأ را به تاریخ آشنا در زبان مقصد برگرداند. در کشورهای عربی برای امور رسمی و روابط بین‌المللی از تاریخ میلادی و برای تعیین ایام مذهبی و اعیاد دینی از تاریخ قمری استفاده می‌شود. البته در کشورهایی نظیر عربستان سعودی که نظام حاکم بر آنها بافت سنتی و دینی دارد، تاریخ قمری از رواج بیشتری برخوردار است؛ بنابراین در متون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و برخی از متون مذهبی اکثر کشورهای عربی، استفاده از تاریخ میلادی رایج است.

برای تبدیل تاریخ میلادی به شمسی باید تاریخ میلادی منهای ۶۲۱ شود. البته از آنجا که آغاز سال شمسی با میلادی مطابقت ندارد، از یازدهم دی تا بیست و نهم اسفند، تاریخ میلادی منهای ۶۲۲ می‌شود.

در کشورهای عربی از ماه‌های عربی استفاده می‌شود که اصل آنها رومی بوده و با ماه‌های میلادی مطابق است. در بیشتر متون عربی، ابتدا ماه عربی نوشته می‌شود و ماه میلادی در داخل پرانتز قرار می‌گیرد. گفتنی است که تلفظ و کتابت ماه‌های میلادی در عربی با فارسی متفاوت است؛ برای مثال «ژانویه» در عربی «ینایر» و «ژوئن»، «یونیو» تلفظ و نوشته می‌شود. از این رو مترجم باید با تلفظ عربی ماه‌های میلادی آشنا باشد و ماه‌های عربی را بشناسد و از آنجا که آغاز ماه‌های شمسی با میلادی مطابقت ندارد، برای تبدیل ماه میلادی به شمسی باید بتواند محاسبه لازم را انجام بدهد. 

جدول ذیل مترجم را در این زمینه یاری می‌کند:

ماه‌های میلادی	تلفظ عربی ماه‌های میلادی	ماه‌های عربی	ماه‌های شمسی
ژانویه	ینایِر	کانون الثانی	۱۱ دی
فوریه	فبرایِر	شباط	۱۲ بهمن
مارس	مارتش	آذار	۱۰ اسفند
آوریل	ابریل	نیسان	۱۲ فروردین
مه	مایس – مایو – می	ایّار	۱۱ اردیبهشت
ژوئن	یونیو	حزیران	۱۱ خرداد
ژوئیه	یولیو	تمّوز	۱۰ تیر
اوت – اگوست	أغُسطُس	آب	۱۰ مرداد
سپتامبر	سبتمبِر	ایلول	۱۰ شهریور
اکتبر	اکتوبر	تشرین الأوّل	۹ مهر
نوامبر	نوفَمبِر	تشرین الثانی	۱۰ آبان
دسامبر	دیسامبِر	کانون الأوّل	۱۰ آذر

ناظمیان، رضا؛ روشهایی در ترجمه از عربی به فارسی، چاپ نهم، انتشارات سمت، 1394، ص ۱۱۵ - ۱۱۸

arabifarsi.blog.ir

t.me/arabifarsi