چند روزی است کتابی درباره ترجمه در دست گرفته‌ام و به‌عنوان یکی از منابع درسی، مشغول مطالعه آن هستم. کتابی به اسم «مرجعی پیشرفته برای ترجمه»؛ نوشته بزیل هتیم و جرمی ماندی. اولین بار که نگاهم به کلمه هتیم افتاد حس ناخوشایندی پیدا کردم. این کلمه در زبان کُردی یعنی «یتیم». به نوعی به این اسم مشکوک شدم. چون قبلا بارها دیده بودم که اسامی را به صورت اشتباه ترجمه می‌کنند. اگرچه بعضی از مترجمین بر این باورند که تغییر تلفظ اسامی خاص در ترجمه، اهمیت چندانی ندارد و ما اختیار داریم که اسامی خاص را هر طور که راحت هستیم تلفظ کنیم، اما فکر نمی‌کنم دست مترجم چنان باز باشد که مثلا یک اسم عربی را با تلفظ انگلیسی و ژاپنی و غیره وارد فارسی کند.
یادم است روزی وارد یک مغازه عطرفروشی شدم و از فروشنده پرسیدم: ببخشید عطر «امواج» دارید؟ گفت: بله عطر «آمواژ» داریم! به گمان خودش خطای من را تصحیح کرده بود. ظاهرا نمی‌دانست که این یک عطر مشهور عربی است! شاید او نیز همچون بسیاری از فروشنده‌ها و حتی بسیاری از تحصیلکرده‌ها، با خود گفته بود که معمولا عطر را از فرانسه و برخی کشورهای اروپایی وارد می‌کنند، پس لابد باید «Amouage» را به صورت «آمواژ» تلفظ کنیم که شبیه تلفظ فرانسوی و انگلیسی و غیره باشد. شاید هرگز به ذهن این افراد نرسیده باشد که چنین عطری و در نتیجه اسم آن ممکن است منشأ عربی داشته باشد.
برگردیم به موضوع اصلی. امشب به ذهنم رسید در اینترنت درباره این نویسنده یعنی آقا یا شاید هم خانم بزیل هتیم جستجویی بکنم! با اولین جستجو مشخص شد که ایشان آقای «باسِل حاتم» استاد دانشگاه اهل نینوای عراق و مقیم انگلیس است که در دانشگاه آمریکایی شارجه (امارات) هم تدریس کرده است. دوباره به کتاب مراجعه کردم. دیدم که در شناسنامه کتاب در مقابل «سرشناسه» نوشته است «حاتم، باسل». تعجبم دوچندان شد. چطور اسم نویسنده بر روی جلد و در ارجاع‌های داخل کتاب «بزیل هتیم» است اما در شناسنامه کتاب «حاتم، باسل»؟!
آیا این صرفا یک بازی با کلمات است یا از شناخت ناکافی درباره بیوگرافی نویسنده ناشی می‌شود و یا به این دلیل است که این تصور در ذهن ما رسوخ یافته که تمام چیزهای خوب از غرب می‌آید و بعید به نظر می‌رسد که از میان عرب‌ها و به طور کلی از میان جوامع اسلامی افراد برجسته‌ای ظهور یابند و آثار علمی بزرگ و ارزشمندی بر جای بگذارند؟ البته در حالت خوشبینانه می‌توان گفت: از آنجا که این کتاب به زبان انگلیسی نوشته شده و اسم نویسنده هم به صورت «Basil Hatim» بر روی آن درج شده است، این تصور را ایجاد کرده که لابد یک اسم انگلیسی است و باید آن را همانطور تلفظ کرد.
اینگونه اشتباهات اگر غیر عمدی باشد، تا حدودی قابل چشم‌پوشی است اما اگر دانسته و به‌عمد این کار صورت گیرد و سبب تغییر هویّت افراد مهم در ذهن مخاطبان گردد، شاید بتوان گفت که نوعی تحریف فرهنگی است و مترجمان متعهد و حرفه‌ای باید به شدت از آن بپرهیزند.
مختار حسامی
۱۳۹۹/۹/۶
